“Gerçek, ayakkabısını giymeden yalan, dünyayı üç kez dolaşır” (Atasözü)
Sosyal medya da yeni dönemi başlatacak kanun tasarısı, TBMM açılınca çıkarılacak ilk düzenlemeler arasında. Aslında bu alandaki düzenleme yeni değil, birkaç değişiklik yapıldı. En kapsamlı ve yakın tarihli olanı ise geçen yıl oldu… Bu değişiklik başlıca beş hususu kapsıyordu:
1. Mevzuata "sosyal ağ sağlayıcı" tanımı girdi ve bunlara yükümlülük getirildi.
2. Günlük erişimi 1 milyondan fazla olan dış kaynaklı her sosyal ağ sağlayıcısının Türkiye'de temsilci bulundurması zorunlu oldu.
3. Temsilci açmama konusunda ısrar eden sosyal ağ sağlayıcılarına adım adım olmak üzere para, bant daraltma, reklam alma yasağı gibi cezalar getirileceği ihdas edildi.
4. BTK’ya birtakım yetkiler tanındı ve unutulma hakkına vurgu yapıldı. Şirketlere 6 ayda bir rapor sunup, faaliyet bildirimi yapması düzenlendi.
5. Kişilerin haklarını ihlal ettiğini düşündükleri paylaşımların kaldırılması için temsilciliğe doğrudan başvurma hakkı tanındı.
Şimdi yeni ve daha kapsamlı bir değişiklik gündemde. Bu seferki değişikliğin odağında iki önemli husus var: Bunlardan ilki sosyal medyanın denetimi için bir kurum/yapı ihdas edilmesi. Bu düzenleme ile bir idari kurum kurularak, sosyal medyanın izlenmesi ve denetlemesi sağlanacak. Ancak diğer yani İkinci konu ise manipülasyonun suç sayılması. İşin nirengi noktası burası. Bunun için bu aralar en çok konuşulan konu da bu. Bu bağlamda tartışmaları izlediğimizde üç temel soru ile karşılaşıyoruz:
1. Manipülasyon nedir?
2. Manipülasyonun hukukta yeri var mıdır?
3. Hangi davranışlar manipülasyon sayılacak?
Şimdi bunları teknik hukuki tabirlere kaçmadan yalın ifadeler ile izah etmeye çalışalım.
Sosyal medyada ifadesini bulan manipülasyon kelime anlamı olarak “seçme, ekleme ve çıkarma yoluyla bilgileri değiştirme” anlamı taşır. Bu kavramın ana öğesi bir kişiyi, grubu, piyasayı, toplumu, durumu bir noktaya gerçek bilgiyi bozarak veya gizleyerek bir noktaya yönlendirmektir. Bu konu sosyal medya ile son günlerde gündem olsa da hukuk bu tip “bozucu” eylemelere karşı suç ihdas etme yoluna çok önceden de gitmiştir. Diğer bir ifade ile manipülasyon içeriğine sahip suçlar zaten vardır, örneğin;
*Sermaye Piyasası Kanununa (m. 107/2) göre, sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini ve bu konudaki yatırımcıların kararlarını etkilemek için yalan, yanlış, yanıltıcı bilgi vermek, söylenti çıkarmak, haber vermek veya yorum yapmak manipülasyon olarak kabul edilmiştir.
*Türk Ceza Kanununda (m.237) işçi ücretlerinin veya besin veya malların değerlerinin artıp eksilmesi sonucunu doğurabilecek bir şekilde ve bu maksatla yalan haber veya havadis yaymak suç olarak düzenlenmiştir. Bu da bir manipülasyon suçudur.
*Yine Türk Ceza Kanunu’nda (m.323) savaş sırasında kamunun endişe ve heyecan duymasına neden olacak veya halkın maneviyatını sarsacak veya düşman karşısında ülkenin direncini azaltacak şekilde asılsız veya abartılmış veya özel maksada dayalı havadis veya haber yayan veya nakletmek suç olarak tanımlanmıştır.
*Bunların yanında, adil yargılamayı etkileme suçunun (m.288) da manipülasyon yapılması suretiyle işlenmesi mümkün olabilmektedir. Yine Terörle Mücadele Kanunu kapsamındaki “propaganda” suçunun ve bunun basın-yayın yolu suretiyle işlenmesinde karşımıza çıkan “meşru gösterme” öğesi bir tür manipülasyon olarak ele alınabilir.
Normal şartlarda “yalan söylemek”, “bazı konuları çarpıtmak” bir ahlak kuralını ihlal etmektir. Bu alanı hukuk kuralları değil, toplumun diğer dinamiği ahlak kuralları düzenler. Yalan haber vermek de bunun gibidir. Toplumsal etik ve/veya basın kurallarını ihlaldir ancak suç değildir. Yalan haber ile ilgili olarak uğranılan bir zarar varsa, zarara maruz kalan bunu tazminat davasına konu edebilir. Şu ana kadarki durum hemen hemen hep böyle seyretmiştir. Ancak “herkesin muhabir(!), herkesin haberci olduğu(!)” sosyal medya çağı, birtakım sorunlar çıkardı. Ve artık tüm dünya bunun üzerinde konuşup, çareler arıyor, düzenlemelere gidiyor.
Yukarda görüleceği üzere manipültatif davranışlar bir maksat ile bilerek ve topluma zarar verecek biçimde yapılması suç kabul edilmiştir. Bu anlamda manipülasyon suç olamaz demek hatalıdır. Hukuk sistematiği içinde yer alan bazı unsurları görmezden gelmektir. Örnekler ortadadır.
Ancak şunu da belirtmek gerekir ki, düşünce ve onun ortaya çıkmış hali olan ifade temel bir insan hakkıdır. Her yalan haberi, her yanıltma içeren paylaşımı manipülasyon saymak hem hukukun temel ilkelerine uygun düşmez hem de tespiti içinden çıkılmaz bir hale dönüşen “gri” bir alan ihdas etmek olacaktır. Daha çok ekonomi ve pazarlama alanının tabiri olan bu kavram artık, insanların düşünme biçimini, takdir yetisini, kanaatlerini etkileyecek bir görünüm arz etmektedir. Belki de bu konuda düzenleme yapılmasının en büyük gerekliliği, internetin oluşturduğu sanal dünyada kirli ve yönlendirici bilginin yayılma gücü ve buna bağlı doğurduğu tahribattır buna göre şu temel noktalar önemlidir:
1. Konusu suç olan ve özellikle terör, nefret, çocuk istismarı gibi konuları içeren paylaşımların derhal kaldırılması ve bunlara özgü ceza ihdas edilmesi gereklidir.
2. Bir haberin özel maksat ile bilerek ve organize biçimde yayılması manipülasyon olarak ele alınabilir.
3. Düşüncesini ifade eden kimselerin yapacağı eleştiri, fikir paylaşımı, espri, ironi gibi içeriklerin manipülasyon olarak kabul edilmesi mümkün değildir.
4. Manipülasyon sadece yalan söylemek şeklinde olmayabilir. Gerçeklerin gizlenmesi, söylenti çıkarmak suretiyle de olabilir.
5. Bir konunun manipülasyon olup olmadığı teknik bir araştırma sonucunda ulaşılan bir netince ve somut çıktılara dayanmak zorundadır.
O halde şu öncüllere ulaşabiliriz.
-Manipülasyon düşünce veya ifade paylaşmak değil, bilgiyi yanıltıcı kullanmaktır.
-Manipülasyon ile amaç siyasi, ekonomik veya sosyal bir takım hedeflere ulaşmaktır.
-Manipülasyon bireysel veya biri gruba has değil kitlesel nitelik taşır ve yaygındır.
-Manipülasyonun hedefi muhatap olduğu kimselerin “gerçek” ile bağını kesmektir.
-Manipülasyon toplumsal barışa, devletin bütünlüğüne ve milli güvenliğe yönelikse cezalandırılabilir
Birkaç örnek ile somutlaştırarak yazımızı noktalayalım:
- 'Help Turkey' manipülasyonun ABD'deki hesaplardan yapıldığını hatırlayalım.
- 2013 yılında Twitter’da bir haber ajansının hesabından “Son Dakika: Beyaz Saray’da iki patlama oldu ve Barack Obama yaralandı” bir bilgi paylaşılıyor. Bu paylaşım 5 dakikadan kısa bir sürede 4 binden fazla RT alarak yayılmasın hepimiz biliyoruz.
- 2019 yılında Sözcü Gazetesinde çıkan ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bir CHP’liye, partisinde genel başkanı olması konusunda destek vereceğini belirten ve günlerce gündemi meşgul eden köşe yazısı…
- TRT Haber’in, 2020’de ağustos ayındaki zaferleri gösterirken, 30 Ağustos Zafer Bayramı’na yer vermediğini ima eden paylaşımlar yapılması.
- Karabağ Harekâtında, düşen bir SİHA’nın farklı açılardan birden fazla fotoğrafını yayınlayan Ermenistan ordusunun “Bir Bayraktar daha düşürdük” iddiası.
- Son olarak “Katarlılara sınavsız tıp imkânı” haberi.
Bunların hangisinin yeni düzenleme ile suç kapsamına alınacağını bilmiyoruz. Burada birtakım kriterlere değindik. Düzenlemenin başta hukukun genel kaideleri ile AİHS ve Anayasamız bağlamında hassas bir metin üretmesi gerekiyor. Ve öncelikle hapis cezası yerine caydırıcı para cezalarının düşünülmesi gerekebilir.
Son olarak hatırlatalım ki CHP; "kamuoyu araştırma şirketlerinin kamuoyunu yanıltmasının önüne geçilmesi ve taraflı anketler yayınlayanlar için caydırıcı müeyyideler uygulanarak, seçmen iradesinin gerçek dışı anket sonuçlarıyla yönlendirilmesinin engellenmesi amacıyla" kanun değişikliği istemişti…
Bu konu herkesin sorunu. Türkiye tüm odağının bu noktada doğru bir düzenleme için toplamalı. Bu konuda en çok muhalefete iş düşüyor!
Bu konudaki diğer yazılarıma ve konuşmalarıma aşağıdaki linklerden ulaşabilirsiniz.
Yazılar;
Sosyal Medya Hakları : https://twitter.com/cuneyd6parmak/status/1279757433901105152?s=20
Sosyal Medya Sorumluluğu:
https://twitter.com/cuneyd6parmak/status/1373572382573613056?s=20
Sosyal Medya Kuralları :
https://twitter.com/cuneyd6parmak/status/1274676489309519873?s=20
Konuşmalar;
Manipülasyon Suç mu? : https://youtu.be/PVSF1JxLu8c
İtibar suikastı : https://www.youtube.com/watch?v=5He--9fNOGQ&t=5s
Bilgi kirliliği : https://www.youtube.com/watch?v=eODSnnGbLpw&t=238s
“Help Turkey” suç mu? : https://www.youtube.com/watch?v=4yOQiCsD34Q
Sosyal Medya Yasası : https://www.youtube.com/watch?v=hnFrSuFzSug&t=10s